اختلالات خوردن از جدیترین مشکلات روانشناختی در سنین نوجوانی هستند و اگر زود تشخیص داده نشوند، میتوانند سلامت جسمی و روحی نوجوان را بهشدت تحت تأثیر قرار دهند. این اختلالها معمولاً با تغییرات شدید در رفتارهای غذایی، تصویر ذهنی منفی از بدن، و ترس وسواسگونه از چاقی همراه هستند.
در این مطلب، بهصورت کامل به انواع اختلالات خوردن، نشانهها، علل، پیامدها و روشهای درمان میپردازیم تا خانوادهها بتوانند زودتر آن را تشخیص دهند و قدم در مسیر درمان بگذارند.
اختلالات خوردن چیست؟
اختلالات خوردن مجموعهای از اختلالات روانی هستند که در آن فرد رابطهای ناسالم و مشکلدار با غذا، وزن و تصویر بدن پیدا میکند. این اختلالها معمولاً در نوجوانان بروز میکنند؛ چرا که این سن با تغییرات هورمونی، فشارهای اجتماعی و حساسیت نسبت به ظاهر همراه است.
اختلالات خوردن فقط «کمخوردن یا پرخوردن» نیست؛ بلکه یک اختلال پیچیده ذهنی است که به درمان حرفهای نیاز دارد.
انواع اختلالات خوردن در نوجوانان
انواع اختلالات خوردن در نوجوانان، به شرح زیر هستند:
۱. بیاشتهایی عصبی (Anorexia Nervosa)
بیاشتهایی عصبی یکی از خطرناکترین اختلالات است و میتواند جان فرد را تهدید کند. ویژگیهای بی اشتهایی عصبی، شامل ترس شدید از چاق شدن، کاهش وزن شدید، خودداری از غذا خوردن یا کالری بسیار کم، ورزش بیش از حد، تصویر ذهنی کاملا تحریف شده از بدن، علائم بدنی، لاغری شدید، ریزش مو، سرگیجه و ضعف، توقف قاعدگی در دختران و پوکی استخوان هستند.
۲. پرخوری عصبی (Bulimia Nervosa)
در این اختلال نوجوان دورههایی از پرخوری افراطی دارد و بعد از آن رفتارهای جبرانی انجام میدهد.
رفتارهای جبرانی را میتوان در استفراغ عمدی، مصرف ملینها، روزه داری شدید، ورزش بیش از حد و … خلاصه کرد. علائم شامل نوسانات وزن، ورم صورت و غدد بزاقی، خرابی دندانها و احساس گناه و افسردگی شدید پس از غذا خوردن هستند.
۳. اختلال پرخوری
در این حالت نوجوان بهطور مکرر مقدار زیادی غذا مصرف میکند اما رفتارهای جبرانی ندارد. علائم اختلال پرخوری از جمله خوردن سریع و بدون کنترل، خوردن در تنهایی به دلیل خجالت، احساس پشیمانی بعد از غذا، اضافه وزن یا چاقی در بسیاری از موارد هستند.
۴. اختلال اجتناب/محدودیت غذا
در این اختلال، نوجوان بدون نگرانی از وزن یا چاقی، غذاهای زیادی را رد میکند و رژیم بسیار محدودی دارد. علائم از جمله امتناع شدید از خوردن بسیاری از غذاها، کمبود وزن، کمبود مواد مغذی و اضطراب شدید هنگام مواجهه با غذاهای جدید هستند.
همین طور بخوانید: نقش تغذیه و سبک زندگی در بروز بلوغ زودرس
علل اختلالات خوردن در نوجوانان
اختلالات خوردن چندعاملی هستند و معمولاً از ترکیب عوامل زیر ایجاد میشوند:
۱. فشارهای اجتماعی و رسانهای
شبکههای اجتماعی با استانداردهای غیرواقعی زیبایی، نوجوان را نسبت به ظاهر خود حساس میکنند.
۲. عوامل خانوادگی
- سابقه اختلالات خوردن در خانواده
- محیط پرتنش یا انتقاد زیاد نسبت به ظاهر
- والدین سختگیر یا بسیار کنترلی
۳. عوامل روانی
- اضطراب
- افسردگی
- وسواس
- کمالگرایی شدید
۴. عوامل زیستی و هورمونی
تغییرات هورمونی دوران بلوغ و ژنتیک نیز نقش دارند.
علائم هشداردهنده اختلالات خوردن در نوجوانان
والدین باید نسبت به نشانههای زیر حساس باشند:
رفتاری
- وسواس نسبت به کالری و وزن
- حذف وعدههای غذایی
- خوردن در تنهایی
- ورزش افراطی
- استفاده پنهانی از ملینها
روانی
- کاهش اعتمادبهنفس
- حساسیت شدید به انتقاد
- اضطراب زیاد درباره ظاهر
- افسردگی یا انزوا
جسمی
- کاهش وزن غیرطبیعی
- کمخونی
- ضعف و بیحالی
- مشکلات دندان
- اختلال قاعدگی در دختران
پیامدهای خطرناک اختلالات خوردن
اگر اختلالات خوردن در نوجوانان درمان نشود، این اختلالها میتوانند منجر به:
- سوءتغذیه
- آسیب قلبی
- اختلالات هورمونی
- مشکلات گوارشی
- افسردگی شدید
- خودآزاری یا خودکشی
بیاشتهایی عصبی یکی از بالاترین میزان مرگومیر را در میان اختلالات روانی دارد.
تشخیص اختلالات خوردن
تشخیص معمولاً توسط تیم درمانی انجام میشود:
- روانشناس یا روانپزشک
- متخصص تغذیه
- پزشک متخصص رشد نوجوانان
این تشخیص شامل بررسی وزن، الگوهای غذایی، آزمایش خون و ارزیابی روانشناختی است.
روشهای درمان اختلالات خوردن در نوجوانان
درمان باید چندجانبه باشد:
۱. رواندرمانی
مهمترین بخش درمان است و انواع زیر را شامل میشود:
- CBT (درمان شناختی رفتاری)
- ACT
- درمان خانوادهمحور (FBT)
- درمانهای مبتنی بر پذیرش بدن
۲. تغذیهدرمانی
متخصص تغذیه با برنامه غذایی تدریجی الگوی صحیح غذا خوردن را برمیگرداند.
۳. درمان دارویی
برای افسردگی، اضطراب یا وسواس، با نظر روانپزشک استفاده میشود.
۴. حمایت خانواده
نقش خانواده در درمان اختلالات خوردن بسیار حیاتی است.
نقش خانواده در کمک به نوجوان
خانواده در کمک به نوجوان در رفع اختلالات خوردن، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است:
کارهایی که باید انجام دهید
- محیط بدون قضاوت درباره وزن ایجاد کنید
- او را تشویق به صحبت کردن کنید
- از فشار برای غذا خوردن یا رژیم گرفتن بپرهیزید
- الگوی سالم از غذا خوردن باشید
- در جلسات درمان مشارکت کنید
کارهایی که نباید انجام دهید
- مقایسه کردن با دیگران
- سرزنش کردن
- شوخی درباره چاقی یا لاغری
- بررسی دائمی وزن
چه زمانی باید به متخصص مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده نشانههای زیر:
- کاهش وزن شدید
- امتناع مداوم از غذا
- اضطراب شدید مرتبط با خوردن
- پرخوریهای مکرر
- رفتارهای جبرانی مانند استفراغ
هرچه مراجعه زودتر باشد، درمان موثرتر خواهد بود.
جمعبندی
اختلالات خوردن در نوجوانان یک مشکل ساده یا کوتاهمدت نیست؛ بلکه یک اختلال روانی جدی است که نیاز به توجه، حمایت و درمان حرفهای دارد. شناخت علائم، کم کردن فشارهای اجتماعی و خانوادگی، و مراجعه سریع به متخصصان میتواند از بروز آسیبهای شدید جلوگیری کند.
