بلوغ زودرس یکی از دغدغههای مهم والدین در سالهای اخیر است؛ موضوعی که در آن نشانههای بلوغ جسمی و هورمونی، قبل از سن معمول (در دختران قبل از 8 سالگی و در پسران قبل از 9 سالگی) ظاهر میشود. اگرچه عوامل ژنتیکی نقش مهمی دارند، اما تغذیه و سبک زندگی امروز کودکان بیش از همیشه میتواند سرعت رشد هورمونی را تغییر دهد و احتمال بلوغ زودرس را افزایش دهد.
در این مطلب به صورت کاملاً جامع بررسی میکنیم که چه خوراکیها، عادتها و شرایط محیطی میتوانند در این روند نقش داشته باشند و چطور میشود از آن پیشگیری کرد.
تغذیه؛ یکی از مهمترین عوامل مؤثر بر بلوغ زودرس
در ادامه خواهیم دید که چطور تغذیه بر بلوغ زودرس تاثیر خواهد داشت:
مصرف بالای غذاهای فرآوریشده و فستفود
فستفودها، سوسیس و کالباس، چیپس، پفک و تنقلات صنعتی معمولاً سرشار از:
- چربیهای ناسالم
- طعمدهندهها
- افزودنیها
- کالری بالا
هستند. این موارد باعث افزایش وزن و چربی بدن میشود. با افزایش چربی بدن، ترشح هورمون لپتین بیشتر شده و این هورمون میتواند روی مرکز کنترل بلوغ در مغز تأثیر گذاشته و روند بلوغ را جلو بیندازد.
شیرینیها و نوشیدنیهای قندی
مصرف زیاد:
- نوشابه
- دلستر
- شیرکاکائوهای آماده
- آبمیوههای صنعتی
- کیک و بستنی
باعث افزایش قند خون و انسولین میشود. انسولین بالا تأثیر مستقیم بر هورمونهای جنسی دارد و میتواند رشد آنها را تحریک کند.
مصرف بیش از حد گوشتهای هورمونی
در برخی کشورها مصرف مرغ یا گوشتهایی که در مسیر پرورش از هورمونها یا محرکهای رشد استفاده شده باشد، ممکن است سطح هورمونهای بدن کودک را تحت تأثیر قرار دهد.
اگرچه شواهد قطعی نیست، اما متخصصان همیشه توصیه میکنند از:
- گوشت تازه و معتبر
- مرغ بدون پوست
- منابع پروتئینی سالم مانند ماهی و تخممرغ
استفاده شود.
مصرف زیاد سویا و محصولات حاوی فیتواستروژن
سویا حاوی ترکیباتی شبیه هورمون استروژن است. مصرف معمولی آن مشکلی ایجاد نمیکند؛ اما مصرف افراطی نوشیدنی سویا یا فرآوردههای سویا در دوران کودکی میتواند تعادل هورمونی را تغییر دهد.
چاقی؛ بزرگترین عامل تغذیهای
چربیهای اضافه بدن باعث:
- افزایش استروژن
- اختلال تعادل هورمونی
- شروع زودتر چرخه بلوغ
میشود.
تحقیقات نشان میدهد کودکانی که BMI بالاتری دارند، 2 تا 3 برابر بیشتر در معرض بلوغ زودرس هستند.
سبک زندگی؛ از کمتحرکی تا استفاده از موبایل
البته در کنار تغذیه، سبک زندگی و کم تحرکی نیز از عوامل بسیار موثر هستند:
کمتحرکی و ساعتهای طولانی نشستن
امروزه اکثر کودکان:
- ساعات زیادی موبایل و تبلت در دست دارند.
- تحرک روزانه کافی ندارند.
- ورزش منظم انجام نمیدهند.
کمتحرکی باعث چاقی، اختلال متابولیسم و تغییر هورمونها میشود؛ همه اینها میتوانند بلوغ زودرس را تسریع کنند.
خواب ناکافی
کودکانی که دیر میخوابند یا خواب شبانه کافی ندارند، دچار اختلال ترشح هورمون رشد (GH) و ملاتونین میشوند. ملاتونین یک هورمون تنظیمکننده است که میزان آن میتواند روی زمانبندی بلوغ تأثیر بگذارد.
کمبود خواب => کاهش ملاتونین => اختلال تعادل هورمونی => بلوغ زودرس
استرس و اضطراب
استرس طولانیمدت کودک (مشکلات خانوادگی، تنبیه، فضای رقابتی شدید) باعث افزایش کورتیزول میشود. کورتیزول بالا میتواند از طریق تأثیر بر هیپوتالاموس – مرکز کنترل بلوغ – روند طبیعی را تغییر دهد. کودکان مضطرب در معرض بلوغ زودتر یا نامنظم هستند.
تماس با مواد شیمیایی (اندوکرین دیسراپتورها)
مواد مختلکننده هورمونی در بسیاری از وسایل روزمره وجود دارند:
- بطریهای پلاستیکی یکبار مصرف
- ظروف مایکروویوی پلاستیکی
- شامپو و کرمهای حاوی پارابن
- اسباببازیهای بیکیفیت
- حشرهکشها
این مواد میتوانند مانند هورمون جنسی در بدن عمل کرده و باعث تغییرات زودرس بلوغ شوند.
استفاده زیاد از موبایل و تبلت
گرچه تأثیر مستقیم امواج ثابت نشده، اما استفاده زیاد باعث:
- کمتحرکی
- اختلال خواب
- افزایش استرس
میشود و همین مسیرها روی بلوغ اثر میگذارند.
همین طور بخوانید: راهنمای والدین برای مدیریت احساسات دختران در سن بلوغ
نشانههای هشداردهنده بلوغ زودرس
والدین باید مراقب ظهور علائم زیر باشند:
- رشد سینه قبل از 8 سالگی
- بوی بدن مثل بزرگسالان
- رشد موی زیر بغل یا ناحیه تناسلی
- افزایش ناگهانی قد
- ترشح واژینال زودرس
- تغییرات خلقوخو
- رشد بیضهها یا آلت در پسران
در صورت مشاهده، حتماً باید توسط متخصص غدد اطفال بررسی شود.
چگونه از بلوغ زودرس پیشگیری کنیم؟
برای پیشگیری از بلوغ زودرس، این روشها را پیش رو داریم:
اصلاح تغذیه
یکی از نخستین راهکارها، اصلاح ساختار تغذیه است:
- کاهش مصرف فستفود، تنقلات صنعتی و نوشابه
- مصرف غذاهای خانگی سالم
- لبنیات تازه
- سبزیجات و میوههای روزانه
- محدودیت شیرینیها
- استفاده از گوشت و مرغ با منبع مطمئن
مدیریت وزن سالم
لازم است که مدیریت وزن سالم در کودکان در سن نوجوانی اتفاق بیفتد. جلوگیری از چاقی، فعالیت بدی حداقل 60 دقیقه در روز، کاهش نشستن طولانی مدت و … از راهکارهای مدیریت وزن سالم هستند.
بهبود کیفیت خواب
خواب شبانه 10-12 ساعت در کودکان، خاموش کردن تبلت و موبایل یک ساعت قبل از زمان خوابیدن و همین طور تاریک کردن محیط خواب به نوجوانان کمک خواهد کرد تا خواب راحت و کاملی داشته باشند.
کاهش استرس کودک
صحبت روزانه با کودک، ایجاد محیط امن و آرام و کاهش فشارهای درسی، تشویق به بازی و تعامل با دوستان و همسالان و … از جمله راهکارهای کاهش استرس کودک به شمار میآیند.
مدیریت مواد شیمیایی
استفاده از بطری و ظرف شیشهای، یک از عوامل شناخته شده و ثابت شده در خصوص بلوغ زودرس است. همین طور لازم است که هرگز غذا را در ظرف پلاستیکی گرم نکنید. در خصوص محصولات مراقبت از پوست، به دنبال فرمولاسیونهای بدون پارابن بروید. به علاوه تهویه خانه و جلوگیری از استفاده بی رویه از خوشبوکنندهها، از بلوغ زودرس تا حدودی جلوگیری خواهد کرد.
همین طور بخوانید: بلوغ دیررس در دختران و پسران؛ علتها و روشهای تشخیص
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر کودک:
- قبل از 8 سال (دختر) یا 9 سال (پسر) نشانههای بلوغ داشته باشد.
- رشد ناگهانی قد نشان دهد.
- تغییرات هورمونی یا خلقی تجربه کند.
- وزنش بهسرعت افزایش یابد.
بهتر است توسط متخصص غدد کودکان ارزیابی شود. تشخیص بهموقع میتواند از توقف رشد قد نهایی و مشکلات روانی پیشگیری کند.
جمعبندی
تغذیه ناسالم، چاقی، استرس، خواب ناکافی و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی از مهمترین عوامل محیطی ایجاد بلوغ زودرس هستند. خبر خوب این است که با اصلاح سبک زندگی و برنامه غذایی میتوان احتمال بروز آن را تا حد زیادی کاهش داد و رشد کودک را در مسیر طبیعی نگه داشت.
